Kvöldgangan

Um kvöldið fór ég í fjallgöngu með vini mínum langt utan úr heimi. Sá var maður málvísinda og hafði lagt stund á íslensku síðustu misseri. Hann var orðinn ágætur í íslensku, jafnvel betri en sumir innfæddir. En þrátt fyrir öll málin sem vinur minn kunni, heillaði hann mest af öllu það sem tungan kemur aldrei í orð.

Áður en við gengum yfir hæð eina straukst fóturinn utan í eitthvað loðið, án þess að ég sæi neitt þess valdandi. Eins og óvænt mýkt náttúruafls, sem maður hafði aðeins tengt við hörku. Vindurinn blés af og til úr annarri nösinni.

Þegar við komum upp fyrir fjallið beið okkar óvænt sjón. Þar, í skugga birtunnar, sat myndarleg tröllkona. Vinur minn varð bergnuminn, eins og hann hefði mætt sinni eigin sól og tungan runnið í stein. Vindurinn varð allsnarpari við þetta.

Tröllkonan heilsaði okkur ekki, og virtist bíða einhvers sem hafði löngu yfirgefið hana. Vinur minn, sem hafði aldrei lært neina jarðfræði, fór að spjalla við tröllkonuna. Ég, gripinn bæði forvitni og þjóðlegum óhug, spurði hvort hún vildi vera í friði.

„Ekki misskilja,“ sagði hún.

„En ég þarf að vera ein.

Ég sit með einsemdinni – ekki af hlýhug, heldur sem hinn helmingur þagnarinnar.“

Þegar hún hafði mælt þetta, andaði vindurinn í grænt hárið, og lítil steinvala rann á milli fóta okkar.

Þó tröllkonan hefði sjálf þagnað, talaði rödd hennar áfram: „Þegar ég týnist undir mosa lít ég út eins og landið mitt. Það er meira en sumir geta sagt.“ Vindurinn andaði köldu í svart hár vinar míns frá annarri heimsálfu.

„En hvað er að tilheyra landi,“ hélt hún áfram og leit í hina áttina, „ef hrossagaukurinn hlær að grasinu sem stingst úr efri vör minni, og köngurlónni dettur ekki annað í hug en að spyrja mig um fjöllin? Aldrei er spurt hvernig steinunum í mér líður.“ 

Hún rétti úr sér og kallaði út í loftið: 

„Og ef mitt eigið land þekkir mig ekki lengur, hver er þá útlendingur í því og hver ekki?!“ Orð tröllkonunnar runnu út í rok sem varð til jafnóðum.

Ég fann spennu í iðrum mér, eins og jarðhitinn hefði náð til mín líka. Ég vissi ekki lengur hvort ég ætti að vorkenna tröllkonunni. En myndi hún éta okkur félagana, færum við að velta við steinum þarna? Hafði vinur minn skilið mál hennar? Ekki bætti úr skák þegar tröllkonan leit beint á okkur og sagði innflutt grjót vera að hafa af henni hlíðina.

Vinur minn virtist hafa skilið hvert orð, því hann sakaði tröllkonuna um hræsni. Og ekki mildilega eins og kurteis gestur sem beygir sig undir framandi sið á ferðalagi sínu. Nei, það var eins og hann byggi yfir sinni eigin tröllkonu, í sínu eigin landslagi, sem væri ekki hér til að miðla neinum málum.

Síðan spurði ég –

ef hún vildi vera ein,

af hverju væri hún þá að segja okkur allt þetta?

Þá fauk í hana, og hún lagðist endilöng í grjótið sem rann saman við rass hennar og læri. Líkaminn varð að einni skriðu, og skriðan að öskri, sem hreyfði við hlíðinni allri í fárviðrinu.

Við fundum grjótið skella aftan á hælunum. Þegar við litum næst um öxl sáum við síðustu sólargeislana leika um hraunið, eins og til að loka fyrir eitthvað, sem var þó aldrei opið.

Kliðurinn

Á enda draumsins
sáum við blöðin
hverfa í reykinn.

Dökku slæðuna
sem sandmóðirin
gróf í skuggann.

Hönd milli stjarna

hellti eyðimörk

í örmjótt glas.

Við færðum lög í stein,

og földum skógana
í brjósti okkar.

Héldum að nóttin 

hefði gleymt hverju

hún hvíslaði í bergið.

En þegar hafið hló
í brotnum kerjum,
heyrðum við kliðinn.

Og skilningurinn

þéttist í lítil ský

á sjónarrönd:

Eilífð gleymir ekki jörð,

heldur festir hana

upp á himininn.

Þvottur

Þvotturinn þvær sig ekki sjálfur. Hreinleikinn er til að hengja á snúrur.

Tromlan slær taktinn. Sápan máir minnið. Veröldin byrjar í bastkörfunni.

En hvað kostar hreinsun? Dofnar sannleikur? Snýst sagan um sig sjálfa?

Sokkur týnist, grasblettur gleymir barni, koddaver tapar trú og skýin skömm.

Náttúran gerir fötin ekki óhrein – heldur hitt sem skýlir okkur frá henni.

Húsið

Vek ekki drauma,

opna ný augu.

Heyri hjarir marra,

hljóð í lyklum.

Þetta var aldrei hús,

heldur höll að opnast.

Litir skugganna

Eitt sinn átti vonin

ómyndaðan líkama.

Dagarnir liðu án vitnis

og nóttin óttaðist ekki.

Síðan varð til heimur

úr holdi og hreyfingum.

Augun tóku ljós og liti

og eyrun rufu þögnina.

En hugurinn sá eldinn

eyða burt árstíðunum.

Og djúpið hræddi hjartað,

því það sá ekki til botns.

Þá mundi líkaminn rödd

sem hvíslaði í tímann.

Hann leitaði vonarinnar

en minnið rataði ekki.

Hann fann aðeins söng

sem hafði týnt röddinni.

Þá laut líkaminn niður

og heimurinn bleytti augun.

En þegar hann gaf upp von

varð hörundið nógu mjúkt.

Því vonin þekkir

aðeins mýktina.

Vonin sýndi líkamanum

hverju lífið hafði gleymt:

Þó jörðin sé köld og hljóð,

nærir hún ræturnar.

Dauðinn á ekkert nafn,

og skuggarnir geyma liti.

Og sárustu vefirnir

halda um sálina.

Hreinsunin

Hún hélt um auman úlnliðinn og leit í dauflýstan spegil sjúkrastofunnar. Augun báru sorg sem hún náði aldrei að tengjast. Hafði hún ýtt henni frá sér? Til að hlífa þeim? Hún rannsakaði andlitið. Hæglátur svipurinn tjáði aðeins mýkt. Mýkt sem vofði yfir herbergjunum heima. Eins og hennar eigin heimili ætti minningar sem hún kannaðist ekki við.

Nóttina þegar maðurinn í næsta rúmi var í aðgerð gerðist eitthvað. Kannski voru það svefnlyfin. Hún var allt í einu að sparka svartklæddri konu úr hörðu sjúkrarúminu. Konan streittist ekki á móti, en þunginn var meiri en hún hafði ætlað. Hún þrýsti aumum hryggnum aftur í rúmgrindina, vafði sér í kuðung og spyrnti af öllum mætti.

Svartklædda konan skall hljóðlaust á gólfið. Hver var þetta? Handarbakið logaði eftir átökin. Á meðan hún áttaði sig á stöðunni kviknaði skyndilega ljós. Ekki ljós inni á stofunni, heldur í öðru miklu nærra og kunnuglegra rými. Rými sem átti hvorki nafn né stað. Birtan þaðan var hlý og næstum því áþreifanleg.

Gólfið hlaut að vera kalt. Hún leit niður. Líkami svartklæddu konunnar lá þar enn, hreyfingarlaus. Klæðin huldu ekki lengur sárin. Andaði hún? Í sama mund byrjaði fugl að syngja fyrir utan gluggann. Hún óskaði þess að geta séð hann, að ekkert af þessu væri raunverulegt.

Hún hallaði sér nær konunni. Söngurinn fyrir utan gluggann þagnaði. Hún virti líkamann fyrir sér. Húð konunnar var gegnsæ. Undir holdinu var eins og óteljandi litlir fuglar drægju andann með fuglinum úti – og henni sjálfri. Eins og þau hefðu öll einn sameiginlegan andardrátt.

Fuglarnir virtust sofa í nýju birtunni. Hún lagðist hægt aftur niður til að vekja þá ekki. Fuglinn fyrir utan gluggann hóf aftur að syngja, fegur en nokkru sinni áður. Stingirnir voru horfnir úr handarbakinu. Hún fann hlýjan dropa renna niður mjúka kinnina, án mótstöðu. Hann hvarf inn í handarbakið.

Bóndinn

Bóndinn andvarpaði í vindinn    

og gróf bakverkina í hlíðarnar.    

    

Um jörð hans     

lá gróðri vafin gjá    

sem spurði í stráum    

og svaraði með steinum.    

    

Bóndinn fór 

án þess að koma,

sporin töluðu

á máli þokunnar.

    

Slík þögn     

nemur blóð renna    

og gleypir ótta     

manns og skepnu.    

    

Því sama höndin     

sem gefur mjólk    

þekkir hnífinn.    

    

Að fóðra lambið    

seðjar úlfinn.    

    

Bóndinn skolaði

dauðann í læknum

og lagði þungann

aftur á jörðina.

Hann vissi    

að á þessari jörð     

yrði ekkert heilt    

án þess að brotna.    

    

Og til að birtast náttúrunni    

þyrfti að hverfa úr sjálfum sér.

Alla daga sólbirtunnar

Lífið nemur aðeins söngvana sem mótuðu líkamann. Fiskar mynda búr úr tálknum og hreistri, en þögnin sekkur til botns. Handan birtunnar raðar dauðinn skeljum í sandinn.

Við gengum berfætt um brotin sem féllu úr himninum og gáfum þeim nöfn. Í sumum hvíldum við andlitin. Samt logaði eitthvað nafnlaust á náttblómum og eilífðarstjörnum.

Fornir hafskuggar drógu hrygginn úr söltum djúpum. Að opna hjarta er að hleypa ljósgeislum inn í rifjabúrið. Það sem glóir á milli beinanna sekkur aldrei ofan í leirinn.

Rottumaðurinn

Krakkarnir í hverfinu kölluðu hann rottumanninn. Af kvikindisskap tróðu þau stundum ostbitum í póstlúguna hans og hlupu í burtu, eins og til að spenna gildru fyrir það sem ljósið snýr sér undan.

Ég þekkti ekki sögu hans, né vissi hvaðan nafnið kom. Kannski var það frammjótt nefið eða gulnaðar, óklipptu neglurnar. Kannski þörfin fyrir að úthýsa því sem minnir óþægilega mikið á okkur sjálf.

Alla daga sat hann í sömu stellingu á skiptistöð strætisvagna. Hann steig aldrei upp í vagn og ég velti fyrir mér eftir hverju hann beið. Það var eins og hann sæti fastur á milli þess sem sést og hverfur.

Snemma vors stóð sætið autt. Ég þóttist viss um að vagn hans hefði loks komið. Fólk ferðaðist áfram í gegnum holrúmið sem hann skildi eftir sig. Sviðinn í lófunum minnti á snertingu við þögult eitur. 

Ég leit út um stærsta glugga stöðvarinnar. Nokkur börn skríktu og krítuðu nýjar ófreskjur á stéttina. Handan götunnar liðaðist mjór reykur upp úr ræsinu og gul birtan kastaði ostbitum á járnið.

Fáein orð um hamingju

Sama hve hún barðist í ræktinni varð hún aldrei ánægð. Getur kona tapað líkama sínum? Brosið lá að baki spegilsins.

Sjálfsvirðingin var allt of þung. Ekkert skín án þess að brenna um leið. En þrátt fyrir sviðann tók þrekhjólið aldrei af stað.

Ekki spyrja hví kona fer frá einum hnefa til þess næsta. Hvar hún geymi röddina. Ekki spyrja. Spurningar búa ekki til svör.

Stundum getur hjarta átt erfitt með alla birtuna. Ekki af ótta við ljósið, heldur að fela því aftur litla, nakta stelpu.

Síðustu gatnamótin

Göturnar héldu niðri í sér andanum þegar sá gamli stappaði á kúplingunni, eins og hið minnsta hnjask gæti afvegaleitt skrjóðinn í sitt síðasta stæði.

Slitnar hendurnar vissu hvar vegurinn endaði: Hjá henni — konunni sem hann hafði gefið hálsmenið er slóst til í hanskahólfinu þegar minnstu munaði.

Allt annað í umferðinni gerði glákan að ljóði sínu. Þegar hann ók loks yfir, var sem bíllinn næmi staðar en öll ljós og bílar hyrfu í bylgjandi hár hennar.

Bryggjan

Móðirin sagði hana
of viðkvæma.

Að skapið
væri aðeins leið
til að stjórna.

Augnaráð kennara.

Mixtúra með bragði

af moldugum steinum.

En þegar hún

þekkti ekki 

eigin fætur,

hljóp stúlkan

niður í fjöru.

Þar vaggaði bryggjan
mjúklega á öldunum.

Stundum hægt,
stundum hratt.

Andardráttur,
hreyfing vöggu.

Hafið sagði

við stúlkuna:
„Ég sé. 

Ég veit.“

Og stúlkan 

fann aftur

óljósa kyrrð.

Kyrrð sem við
áttum öll,
áður en við
fengum andlit
og hendur.

Gamla konan og sólin

Enginn býst við því að sólin gleypi gamlar konur – bara sísvona. En þegar henni var rúllað út í bjartan garðinn gerðist eitthvað stórfenglegt.

Hrukkurnar sátu eftir á stéttinni og gigtin lak niður sjóðandi stólbakið. Konan sveif upp í heild sinni og brosti á milli mildustu vindsveipanna.

Þá vorum við ekki börn, heldur hún. Og þau hlupu hlæjandi niður mjókkandi stíga sem enginn man nema skógarnir handan sólarinnar.

Læknirinn

Þreytan sem leggst

á skoðunarbekkinn

rúmast ekki alltaf

í mæliglösum

eða á myndum.

Nei, ekki skortur

á skömmtum

eða skrefum.

Það sem verður 

eftir á bekknum,

löngu á eftir tímann,

eru útlínur þess 

sem hefur reynt of lengi.

Að halda uppi himni. 

Að grípa ljósið.

Þetta er ekki þreyta sjúkdóms,

heldur þreyta tilveru.

Og hvorki töflur né tangir 

ná því burt sem lífið 

skilur hægt og hljótt

út í merg og bein.

Þeir skuggar 

þurfa ekki meira ljós,

aðeins leyfi til að sjást.

Talað við tómið

Tómið fær oft á sig illt orð.

Samt hefur það ekkert gert.

Því eru búin dauf klæði

sem anga af uppgjöf.

Enni þess er krýnt

með þögn og skugga.

En tómið er hvorki höfnun

né að hverfa, heldur öndun.

Tómið er óbreytanlegt, eilíft.

Mótvægi endalausra umskipta.

Djúp og yfirborð sameinast

þar sem vatn speglar himin.  

Vera – án þess að skilja, skapa, 

stjórna, sýna, bjarga eða bæta.

Vera. 

Eintóm vera.

Hundurinn

Áður en nokkurn grunaði hafði konan í langa húsinu tekið að sér hund. Ekki að eigin frumkvæði, þó enginn þekkti raunverulegu ástæðuna. Hún sem hafði alltaf verið smeyk við svona dýr.

Fyrst um sinn fór hún aðeins út með hann þegar enginn var á ferli. Ef einhver birtist í fjarska, skaust hún niður næstu hliðargötu – með kaldan svita og barning í brjóstinu.

Stundum togaði hundurinn í bandið. Stundum dróst hann svo langt aftur úr að hún varð að kippa í spottann, bara til að gá hvort hann væri enn þarna. Jú, það fór ekki á milli mála.

Á einhvern undarlegan hátt veitti það henni öryggi að hundurinn væri aldrei langt undan. Taumurinn gaf henni líka tilfinningu um vald. Stundum hélt hún bandinu lausu, stundum allt of stuttu – bara til að sýna hver réði.

Í raun veitti þetta henni öryggi sem var erfitt að finna annars staðar. Og um leið dálitla fjarlægð frá ósýnilegu afli sem vildi stundum þrengja að hennar eigin hálsi, eins og stífluð súrefnisgríma.

Þessi litli, skjálfandi rakki gat jafnvel verið dálítið sætur, eftir allt saman. Lítið kvikindi sem hún gat bæði teymt og skammað.

Eftir því sem henni leið betur, fór hún aðallega út að ganga fyrir hundinn. Kannski mildaði það líka eitthvað í ætt við samviskubit.

Hún fór að brosa hlýlega til fólks sem hún mætti. Fólks sem eflaust dró sína eigin tauma á eftir sér.

Orð óvitans

Spyrjum ei hvar orðin bíða,
ákafi fælir fuglinn á brott.

Gefum hinu frjálsa tíma
og frið til þess að anda.

Röskum ei ró þess villta,
ráðum heldur í söngvana.

Að sitja með skugga
er að birtast í ljósinu.

Sönn mildi virðir mörk,
og mótast af nærveru.

Eins og hjartað óx í hafi,
mun haf vaxa í hjartanu.

Ekki til að brjótast út,
heldur gangast við.

Ekki til að hreinsa af mold,
heldur finna til mennsku.

Drengurinn og stjörnurnar

Þá gekk drengurinn inn í skógarsal þar sem næturguðirnir sáldruðu agnarlitlum ljóshnöttum undir dökkar slæður skýjanna.

Máninn spurði hvorki um sjúkrahótelið né meðferð litla bróður, heldur kastaði daufhvítum bjarma í spegilsléttar lindir.

„Kannski bíður ljósið eftir okkur,“ sagði drengurinn. „Ekki aðeins við dögun, heldur líka í stjörnunum sem við óttumst að gleyma.“

Sorgarklukkan

Með tímanum varð eymdin ekki aðeins kunningi úrsmiðsins, heldur að tifi djúpt innan úr vefjunum.

Verkirnir mynduðu dáleiðandi mynstur sem snerust eins og örfínir málmar á milli brjósks og beinenda.

Því sumar klukkur mæla ekki tíma, heldur telja það sem manneskjan getur hvorki haldið um né sleppt.

Refirnir

Ég spurði refina ráða: Hvernig má rata yfir regnvotan móann? Hvað geymir mosinn í myrkustu gjótum?

Skollar svöruðu lægvíst, lágt: „Lykt og skugga. Fótspor, stein og fuglabein. Horn af hrút, hringinn út.

Maðurinn er merkisdýr. En lyngið talar leynimál, ljóð sem enginn skilur. Merking hvílir á minnstu stráum.“

Áður en ég gat meira spurt, skutust refirnir burt. Ég varð hugsi og hljóður. Hvað segja vötn og gróður?

Ég man refanna ráð. Um rödd er hvíslar í kjarri. Um land sem ljósið baðar, og lykil þess að nema staðar.

Minnisleysi

Ég sé hann ganga niður að ánni hvern morgun, með dagsljósið í eftirdragi. Skrefin verða sífellt hægari, en viljinn er góður. 

Hann tínir upp steina áður en sólin snertir þá, og stingur þeim í götóttan vasa. Þó hönd hans skjálfi, geyma augun enn von.

Fólk segir hann hafa tapað áttum, týnt sjálfum sér. En mér sýnist hann aðeins leggja það á minnið sem veröldin hefur gleymt.

Sjón

Stundum þegar ég leita 

að gleraugunum á morgnana,

finn ég gleraugu dætra minna.

Þó litlu umgjarðirnar passi ekki,

og heimurinn sé enn í móðu, 

sé ég nóg til að finna mínar.

Að sjá heiminn eins og barn

hefur stundum hjálpað mér

að skerpa mína eigin sýn.

Turninn

Áður en ég sofnaði fannst mér ég svífa hægt í kringum viðarturn. Turninn var grafinn niður í gróðurríkan hól, og teygði sig upp til himins.

Hæðirnar voru reistar með tækni og þekkingu, af kynslóðum sem efuðust, vonuðu og trúðu. Ég nam ákafa þrá þeirra eftir hinu mikla og stærra.

Turninn skalf, ég horfði inn. Ég sá átök, blóð. Sagan geymdi einnig sundrung og þrátt fyrir allt geisuðu enn stríð. Ég leit niður.

Ég skildi að það sama og lyftir manninum leiðir hann frá uppruna sínum. Að sá sem leitar endimarkanna getur gleymt jörðinni undir sér.

Skondin er sköpunarþörfin

Hvað sem þú gerir – ekki fara

með sköpunarþörfina í sund.

Í fyrsta lagi heldur hún að tímann megi túlka eins og kvæði, svo það er vonlaust að mæla sér mót við nokkurn mann. Nema að það sé merki um hversu djúpt maður skynjar heiminn að gleyma handklæðinu heima?

Þegar sköpunarþörfin kemst loksins eitthvert, tekur hún bergmálsdýptarmælinn sinn með í barnalaugina, og hefur leitina að einhverju listrænu. Hún sér brothætta fegurð í sprungnum sundkút, sem flýtur á milli hamingjusamra fjölskyldna – óséður, misskilinn.

Ef þú vilt stríða henni aðeins, bentu henni þá á að andköfin á milli sundtaka þurfi ekki að endurspegla innri átök við mennskuna. Eða að ferð í gufuna sé ekki þrungin dulrænum merkjum – já, bara venjuleg gufuferð með tjah, aukaskammti af stjórnlausri dramatík.

Æ, samt… Myndi maður ekki sakna hennar aðeins? Hver ætti annars að finna tákn um tilgang lífsins í froðunni við laugarbakkann? Eða að sýna sitt „sanna sjálf“ með stórfurðulegri sundhettu?

Veistu, væri ég ekki svona upptekinn af því að hlusta á hann Guðjón hérna í heita pottinum tala um nýja snjallklósettið sitt, eða hvað bróðir hans Braga gerði af sér í Berlínarferðinni – þá myndi ég örugglega skrifa skapandi texta um þetta allt.

Seinna bara. Heyrðu, nýja snjallsetan hans Guðjóns getur sýnt tilfinningar og sungið veðurfréttir á sjö tungumálum! – Á meðan situr sköpunarþörfin álengdar og þykist ekki heyra neitt af þessu. Smá áhugasöm, smá áhyggjufull.

Meira en orð

Þú mætir

orðum mínum.

En titrar brúin

í bili þeirra?

Eftirvænting,

andardráttur.

Ekki tóm –

týnd minning.

Hjólför að hausti,

hulin vatni.

Margt geymir mýrin

undir málsgreinum.

Sjáðu: Dalur, dýpi, 

dimmur brunnur.

Taumur, tengsl,

taugin á milli fólks.

Tungan veldur

rödd og rými.

Aldrei duga orð 

yfir allar raunir.

En þei – þögnin

mildar og meiðir.

Mætumst því

með tvennu móti:

Orðin segja,

bilin þegja.

Óvissan, systir mín

Ég hlusta á systur mína tala - ekki um kjarnann, heldur allt sem umlykur hann: Lög úr sannfæringum og hughreystingum. Þannig vögguvísu er ætlað að róa foreldrið fremur en barnið.

Já, fyrir mér er þetta svefn. Ekki svefninn sem býr í hrópum og grátri líkamans. Meira eins og að leggja slitið sængurlak þétt upp að vökunni, og reyna að sjá ekki drauminn í gegnum götin. 

Sjáðu til, systur minni stafar ógn af því sem hún þekkir hvorki né skilur. Hún hræðist að glata ákveðnu leyfi til athafna, afsökun. Óttinn grefur sig í formin, og formin þrífast á ótta.

En ég segi, það býr eldri viska í iðrum og hörundi. Ekki til að láta af stjórn heldur til að minna á: Söngva úr gleymdum herbergjum. Ljóð sem byrja hvorki né enda. Sannleika blóðstreymis og boðefna.

Systir mín hlær. Samt gætir hún mín, ekki sem systkinis heldur barns sem hún þurfti að gefa frá sér. Kannski hjálpum við hvort öðru. Með undarlegri blöndu ástar og örvæntingar, öryggis og óvissu.